Ἐπιστροφή στό Ἀκατέργαστο Ἔδαφος: Ἀπό τήν Προβλεψιμότητα στή Δύσκολη Ἀβεβαιότητα, τοῦ Farhard Dalal
Ἐπιστροφή στό Ἀκατέργαστο Ἔδαφος: Ἀπό τήν Προβλεψιμότητα στή Δύσκολη Ἀβεβαιότητα, τοῦ Farhad Dalal. Ἀπόσπασμα ἀπό τό ἄρθρο τοῦ συγγραφέα στό Group Analysis, 2018, Vol. 51 (3), p.p. 316-333. Μετάφραση: Ἀλκυόνη Τσἐγκου.
Σέ αὐτό τό ἄρθρο θά ξεκινήσω ἀναλογιζόμενος τό πῶς δημιουργοῦνται οἱ ψυχοθεραπευτικές σχολές καί θά ὑποστηρίξω ὅτι αὐτό εἶναι περισσότερο μιά πολιτική διαδικασία παρά «ἐπιστημονική», τεχνική ἤ ὀρθολογική. Περιγράφω τούς τρόπους μέ τούς ὁποίους ἡ πρακτική μπορεῖ νά εἶναι μερικές φορές ἀναποτελεσματικά ἄκαμπτη καί προσκολλημένη σέ τεχνικές πού χρησιμοποιοῦνται γιά τήν οἰκοδόμηση ὁρίων μεταξύ τῶν σχολῶν. Στή συνέχεια ἀναφέρομαι στήν περιγραφή πού κάνει ὁ Elias γιά τό κουτσομπολιό σύμφωνα μέ τίς δικές του θεωρήσεις, προκειμένου νά ἐνισχυθοῦν τά μεθοδολογικά συστήματα.
Τέλος, ἐπεξεργάζομαι τή σχέση τῆς ὁμαδικῆς ἀνάλυσης μέ τήν ψυχανάλυση, τήν ἐπιστήμη καί τό ἰατρικό μοντέλο, ἐπιχειρώντας νά ρίξω φῶς στό ἐρώτημα ‘ὑπάρχει μία ὁμαδική ἀνάλυση ἤ πολλές;’.
…………
Δημιουργώντας θεραπευτικές σχολές: ἀπό τή μέθοδο στή μεθοδολογία
Ὅλες οἱ θεραπευτικές σχολές ξεκίνησαν ὡς μιά διερευνητική πρακτική, ἡ ὁποία στή συνέχεια θεωρητικοποιήθηκε. Ὡστόσο, οἱ θεωρίες εἶχαν τό ἀτυχές ἀποτέλεσμα νά περιορίσουν τά πράγματα μέ τόν ἀκόλουθο τρόπο.
Γιά παράδειγμα, μέσῳ τῆς κλινικῆς ἄσκησης, ὁ Carl Rogers συμπέρανε ὅτι ὁρισμένες βασικές συνθῆκες θά ὠφελοῦσαν τή θεραπευτική διαδικασία. Ἐν τῷ μεταξύ ὁ Freud πίστευε ὅτι ‘ἡ μεταβίβαση’ καί ἡ ἑρμηνεία της ἦταν βασικά σημεῖα. Στή συνέχεια συνέβησαν δύο πράγματα. Πρῶτον, οἱ μορφές πρακτικῆς πού εἶχαν θεωρηθεῖ χρήσιμες, μετατράπηκαν σέ ἄκαμπτους κανόνες καί ὁδηγίες, καί ὀνομάστηκαν τεχνικές. Δεύτερον, ὅταν αὐτή ἡ γνώση μεταδίδεται σέ ἄλλους μέσῳ τῆς ψυχοθεραπευτικῆς ἐκπαίδευσης, συμβαίνει μιά ἀντιστροφή. Οἱ ἐκπαιδευόμενοι διδάσκονται πρῶτα τή θεωρία καί μετά ἐκπαιδεύονται στήν πράξη πού ταιριάζει μέ αὐτή τή θεωρία. Ἡ πρακτική πού καθοδηγεῖται ἀπό τή θεωρία δέν εἶναι μόνο ἕνα εἶδος συμμόρφωσης, ἀλλά συμβαίνει καί κάτι ἄλλο πιό ἀνησυχητικό.
Κάθε ἐκπαίδευση ἐπιμένει ὅτι οἱ ἐκπαιδευόμενοι πρέπει νά ἀλληλεπιδροῦν μέ αὐτούς τούς τρόπους καί μόνο μέ τέτοιους τρόπους. Ὁποιαδήποτε ἀπόκλιση ἰσοδυναμεῖ μέ λάθος. Στήν οὐσία, οἱ ἐκπαιδεύσεις καί τά ἰνστιτοῦτα δημιουργοῦν καινούργιες θρησκεῖες μέ τούς πιστούς τους. Ὁ κλασσικός ψυχαναλυτής πρέπει μόνο νά ἑρμηνεύει, ὁ ἀναλυτής τῆς ἀνθρωποκεντρικῆς σχολῆς δέν πρέπει ποτέ νά ἑρμηνεύει. Αὐτό πού οὐσιαστικά ἔχει συμβεῖ εἶναι ὅτι μιά μέθοδος ἔχει γενικευθεῖ σέ ἡγεμονική μεθοδολογία. Ἡ ἰδέα τῆς ἀνάλυσης φαίνεται νά ἀνήκει στήν ψυχανάλυση. Μόνο οἱ ψυχαναλυτές ἀναλύουν καί οἱ ψυχαναλυτές μόνο ἀναλύουν. Καί ἄν ἕνας ροτζεριανός ἀναλυτής τολμοῦσε νά ἀναλύσει, θά θεωροῦνταν ὅτι δανείζεται μιά ψυχαναλυτική τεχνική. Μέ αὐτούς τούς τρόπους οἱ τεχνικές καί οἱ ἀξίες ἀποικιοκρατοῦνται καί ἐμφανίζονται σάν νά ἀνῆκαν πάντα σέ συγκεκριμένες σχολές.
Σέ αὐτό τό σημεῖο ἡ διαδικασία τῆς ἐποπτείας μπορεῖ νά ἔχει χαρακτήρα ἀστυνόμευσης, ἰδιαίτερα κατά τή διάρκεια τῆς ἐκπαίδευσης, ὅταν οἱ ἐκπαιδευόμενοι εἶναι ἀρκετά εὐάλωτοι σέ σχέση μέ τήν ἐξουσία τῶν ἐκπαιδευτῶν. Πρόσφατα, ἕνας ἐκπαιδευόμενος τοῦ CBT κατηγορήθηκε σφοδρά ἀπό τόν ἐπόπτη τοῦ CBT ὅτι ἦταν ‘ὑπερβολικά ψυχαναλυτικός’. Ἐν τῷ μεταξύ, ἐγώ ὁ ἴδιος γνωρίζω ἕναν ἤ δύο ἐκπαιδευόμενους στό Ἰνστιτοῦτο Ὁμαδικῆς Ἀνάλυσης τοῦ Λονδίνου οἱ ὁποῖοι διώχτηκαν ἀπό τούς ἀντίστοιχους ἐπόπτες τους ἐπειδή δέν ἦταν ἀρκετά ψυχαναλυτικοί.
Στά πρῶτα μου χρόνια ὡς θεραπευτής, εἶχα κι ἐγώ ὁ ἴδιος ἀποδοκιμάσει ἕναν ἐκπαιδευόμενο τοῦ Ἰνστιτούτου Ὁμαδικῆς Ἀνάλυσης ὡς ὑπερβολικά διευκολυντικό καί ὄχι ἐπαρκῶς ἀναλυτικό. Ἐκείνη τήν ἐποχή, μέ τήν ἔννοια ἀναλυτικός ἐννοοῦσα ἀποστασιοποιημένος καί ἑρμηνευτικός. Μέ αὐτόν τόν τρόπο ἐνίσχυα καί νομιμοποιοῦσα μιά συγκεκριμένη κατανόηση τοῦ τί εἶναι ἕνας ἀναλυτής καί, παράλληλα, ἐνίσχυα τά δικά μου ἀναλυτικά διαπιστευτήρια καί ἐξουσία.
Τώρα βρίσκομαι σέ ἕνα ἀδιέξοδο. Ἀνακαλύπτω ὅτι πολλοί ἀπό τούς τρόπους πού δουλεύω ἀνήκουν, ἀπ’ ὅτι φαίνεται, σέ ἄλλες σχολές. Γιά παράδειγμα, ὅταν ἀμφισβητῶ τήν ὀρθολογική βάση τῶν παρανοϊκῶν πεποιθήσεων κάποιου [ἀσθενοῦς], θά μποροῦσα νά θεωρηθῶ ὅτι χρησιμοποιῶ μιά CBT τεχνική. Κατά καιρούς ἐπίσης, καταφέρνω νά εἶμαι συμπονετικός παρά τό γεγονός ὅτι δέν ἔχω ἐκπαιδευθεῖ σέ κάποια θεραπεία πού βασίζεται σέ τεχνικές συμπόνιας. Πιό πρόσφατα ἀνακάλυψα ὅτι μερικές φορές χρησιμοποιοῦσα κάποιες ἀπό τίς τεχνικές διανοητικοποίησης καθώς καί ὁρισμένες [τεχνικές] ἐπίγνωσης γιά ἀρκετές δεκαετίες πρίν κἄν δημιουργηθοῦν. Πῶς εἶναι δυνατόν αὐτό;
……….
Ὁμαδική Ἀνάλυση: Μία Ἰδιόμορφη Ἐπιστήμη
Ἄν ἡ ψυχανάλυση καί ἡ ὁμαδική ἀνάλυση εἶναι ἐπιστῆμες, τότε εἶναι ἰδιόμορφα εἴδη ἐπιστήμης, ἐπειδή, σέ ἀντίθεση μέ τίς φυσικές ἐπιστῆμες, ἔχουν ἐλάχιστη ἤ μηδαμινή προγνωστική ἰσχύ. Ἡ ψυχοθεραπεία κατασκευάζει ἀναδρομικά τούς αἰτιώδεις κρίκους (causal chains) της. Ὅταν συνεργαζόμαστε π.χ. μέ τόν John ὁ ὁποῖος εἶναι βίαιος καί καταπιεστικός, εἶναι λογικό νά βγάζουμε συμπεράσματα ἐκ τῶν ὑστέρων καί νά κάνουμε ὑποθέσεις, ὅπως γιά παράδειγμα ὅτι ὁ John ἔγινε βίαιος ἐπειδή εἶχε ὑποστεῖ βία ἀπό τόν πατέρα του ὅταν ἦταν παιδί. Αὐτοῦ τοῦ εἴδους οἱ ἑρμηνεῖες εἶναι συχνά πειστικές καί οὐσιαστικές· ἡ ἐπεξηγηματική τους δύναμη εἶναι ἀναπόσπαστο κιμμάτι τῆς πρακτικῆς τῆς ψυχοθεραπείας. Ὡστόσο, οἱ ἑρμηνεῖες αὐτές δέν ἔχουν προγνωστική ἰσχύ. Δέν μποροῦμε νά προβλέψουμε, βάσει τοῦ κάθε John, ὅτι ἐάν ἕνας Jack εἶχε κακοποιηθεῖ, θά γινόταν ἀναγκαστικά βίαιος. Ἡ παρατήρηση αὐτή πρέπει νά ἐπαναληφθεῖ.
Ἡ ψυχανάλυση καί ἡ ὁμαδική ἀνάλυση ἔχουν ἀναδρομική, ἐπεξηγηματική ἰσχύ, ἀλλά δέν ἔχουν προγνωστική ἰσχύ.
Ἀπό αὐτή τήν ἄποψη, τόσο ὁ Marx ὅσο καί ὁ Freud ἔκαναν λάθος: οὔτε ἡ ἱστορία οὔτε ἡ ἀνατομία εἶναι πεπρωμένο.
………………..
Τελειώνοντας τό ἄρθρο μου μέ μιά περιγραφή τοῦ εἴδους τῆς θεραπείας πού ἐξασκῶ ὁ ἴδιος, ὑπάρχει ὁ κίνδυνος νά ἀκουστῶ σάν νά λέω ὅτι ὑπάρχουν δύο εἴδη θεραπείας: ἡ δική μου καί ἡ λάθος θεραπεία. Δέν τό νομίζω αὐτό, παρ’ ὅλο πού ἔχω ἔντονες διαφωνίες μέ κάποια ἀπό τά ἄλλα ‘εἴδη’. Στήν πραγματικότητα πιστεύω ὅτι ἡ ἀληθινή ἀπάντηση στήν ἐρώτηση ‘μιά ὁμαδική ἀνάλυση ἤ πολλές;», εἶναι ὅτι ὑπάρχουν τόσα διαφορετικά εἴδη ἀναλύσεων τῶν ὁμάδων, ὅσοι καί ὁμαδικοί ἀναλυτές.
Ἀλλά αὐτή ἡ ἀπείθαρχη ἀντιφατική ποικιλομορφία ἀποτελεῖ ἀνάθεμα γιά τόν γραφειοκρατικό τρόπο σκέψης πού ὅλο καί περισσότερο τείνει νά ἐπικρατήσει στά ἰνστιτοῦτα καί τίς ἐκπαιδεύσεις μας. Στούς γραφειοκράτες ἀρέσει ἡ τάξη· τούς ἀρέσουν τά πρότυπα καί ἡ τυποποίηση, κι ἔτσι θεωροῦν ὅτι ἡ ὁμοιομορφία καί ἡ συμμόρφωση εἶναι κάτι καλό. Τό ἀμυντικό μυαλό τους πού ἀποφεύγει τόν κίνδυνο ταιριάζει μέ αὐτό τῶν πουριτανῶν καί τῶν φονταμενταλιστῶν τοῦ ἐπαγγέλματός μας, πού θά ἐπεδίωκαν νά μᾶς ἐπιβάλουν τίς αὐταρχικές τους βεβαιότητες.
Αὐτό τό τοξικό μεῖγμα φόβου καί ἠθικῆς ὑπεροχῆς μπορεῖ νά μᾶς καθηλώσει σέ συμμόρφωση. Ἄς ἀντιδράσουμε λοιπόν στούς θετικιστές, τούς γραφειοκράτες καί τούς φονταμενταλιστές, οἱ ὁποῖοι, ἐπηρεασμένοι ἀπό τίς βεβαιότητές τους καί τήν αἴσθηση ἠθικῆς ἀρετῆς, θά κατέπνιγαν κάθε καινοτομία καί τή δημιουργικότητα κάτω ἀπό τά λάβαρα τῆς καθαρότητας καί τῆς προβλεψιμότητας. Θά ἐπέμεναν ὅτι ὑπάρχει μόνο μιά ‘ὁμαδική ἀνάλυση’, ἡ δική τους ὁμαδική ἀνάλυση.
Ὁ Farhad Dalal συνεργάζεται μέ διάφορους ὀργανισμούς καί ἐπίσης ἐργάζεται ὡς ψυχοθεραπευτής στό Devon. Στό πρῶτο του βιβλίο, Taking the Group Seriously (1998), ἐπιχειρηματολόγησε κατά τοῦ ἀτομικισμοῦ καί ὑπέρ τῆς σχεσιακῆς φύσης τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς. Τό δεύτερο βιβλίο του, Race, Colour and the Processes of Racialization (2002), ἐπικεντρώνεται στίς αἰτίες μίσους κατά τοῦ Ἄλλου, γενικά, καί στόν ρατσισμό εἰδικώτερα. Τό πιό πρόσφατο βιβλίο του, Thought Paralysis: The Virtues of Discrimination (2011, Karnac) (2011, Karnac), εἶναι μιά ἐποικοδομητική κριτική τῶν κινημάτων ἰσότητας.
Στήν ἑλληνική γλῶσσα κυκλοφορεῖ τό βιβλίο «Ἡ Ὁμαδκή Ἀνάλυση μετά τόν S.H. Foulkes», ἀπό τίς ἐκδόσεις ΚΑΝΑΚΗ, 2007.