Ὁ Σύνθετος Ρόλος τοῦ Συντονιστῆ στήν Ὁμαδική Ἀνάλυση

Ὁ Σύνθετος Ρόλος τοῦ Συντονιστῆ στήν Ὁμαδική Ἀνάλυση. Ἀνάλυση και Περιγραφή

Παναγιώτα Σωτηροπούλου, Σύμβουλος Ἐπιχειρήσεων, Νοέμβριος 2021

Ἡ Ὁμαδική Ἀνάλυση ἀναγνωρίζει τή σημαντικότητα τῆς κοινωνικῆς ἀλληλεπίδρασης στήν Ψυχοθεραπεία. Ὁ καθ’ οἱονδήποτε τρόπο ἀσθενής, μέσῳ τοῦ πολλαπλοῦ καί πολυποίκιλου σχετίζεσθαι, δύναται “ἐν δράσει”νά δυναμώσει τό Ἐγώ του, νά τροποποιήσει τή συμπεριφορά του καί νά ἐναρμονιστεῖ πρός τήν φυσιολογική στάση ἤ νόρμα τήν ὁποία ἡ ὁμάδα, συλλογικά, συνιστᾶ. Ἡ ὁμάδα γίνεται τό μέσον, ἀλλά καί τό πλαίσιο ὅπου ἐπιτελεῖται ἡ θεραπεία ὅλων τῶν μελῶν, συμπεριλαμβανομένου καί τοῦ θεραπευτῆ της (Foulkes, 1948). Μέσα στην Ὁμαδική Κατάσταση κάθε ἄτομο γίνεται ἀποδέκτης τῆς δράσης καί τῆς φροντίδας ὁλόκληρης τῆς ὁμάδας (Τσέγκος, 1999).

Ὁ Foulkes, ὁ ἱδρυτής τῆς Ὁμαδικῆς Ἀνάλυσης, ἐπιλέγει τήν ὀνομασία “Συντονιστής” (Coordinator, Conductor) γιά τόν θεραπευτή τῆς ἀναλυτικῆς ὁμάδας. Τό ἔργο του περιλαμβάνει τήν κατανόηση καί διευκόλυνση τῶν ὀργανωτικῶν καί λειτουργικῶν διαδικασιῶν τῆς ὁμάδας, τή δημιουργία καί διατήρηση τῆς Ὁμαδικοαναλυτικῆς Κατάστασης (De Mare, 1972). Ἡ στάση καί ἡ τεχνική του ἐμπεριέχουν ὅλη τή φιλοσοφία τῆς Ὁμαδικῆς Ἀνάλυσης, τήν ὁποία ἐπιδιώκει νά ἐμφυσήσει στά μέλη, συχνά, σέ μεταβαλλόμενες καί ἀπρόβλεπτες συνθῆκες.

Ὁ συντονιστής ἀποτελεῖ τό πλέον καθοριστικό κομβικό σημεῖο τῆς ὁμάδας, γιατί μεταφέρει τήν κουλτούρα καί τήν παράδοσή της. Παράλληλα, ἀξιοποιεῖ τήν ἱκανότητά του πρός ὄφελος τῆς ὁμάδας, καθώς γίνεται ὁ καλύτερος ὑπηρέτης της (servant). Ὁ θεραπευτικός στόχος στήν Ὁμαδική Ἀνάλυση περιλαμβάνει τήν πειθαρχία, τήν κατανόηση, τήν ἐνόραση, τήν κάθαρση, τήν ἀνεξαρτησία, τήν εἰλικρίνεια καί τήν ἀνοικτή διάθεση ἀπέναντι στίς νέες ἐμπειρίες, ἰδιότητες πού ἐπιφέρουν, μεταξύ ἄλλων, καί τήν προσωπική ἀνάπτυξη ὅλων τῶν μελῶν τῆς ὁμάδας._

Ὁ σύνθετος ρόλος τοῦ συντονιστῆ περιλαμβάνει τήν ἐνεργοποίηση τῆς σχέσης πού θα ἀναπτύξουν τά μέλη μεταξύ τους, τή σχέση τους μέ τήν ὁμάδα, τήν υἱοθέτηση τῆς “Ἐλευθέρως Ρέουσας Συζήτησης,” τήν ἀνάδυση καί τήν ἀνάλυση τοῦ περιεχομένου τῆς συνεδρίας, μέ στόχο τήν ἐνεργοποίησή τους στή θεραπεία τους. Παράλληλα, ἡ θέση τοῦ συντονιστῆ ἐντάσσεται ἀπό τόν Foulkes μέσα στή λειτουργία τῆς Matrix, τό συνολικά διαδραστικό πεδίο ἐντός τοῦ ὁποίου συναντιέται κάθε ἀσυνείδητη ἀντίδραση, τό πεδίο τῆς ὁμάδας ὡς Ὅλον (Foulkes and Anthony, 1965).

Ἡ ἰδιαιτερότητα τοῦ ρόλου του, προσδιορίζεται ἀπό τήν ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη του στη θεραπευτική ἱκανότητα τῆς ὁμάδας· στάση πού διαμορφώνεται ἀπό τήν ὁμαδικοαναλυτική του ἐκπαίδευση, τή βιωματική του ἐμπειρία, τήν κλινική του ἄσκηση, τήν ἐξειδικευμένη ἐποπτεία καί τήν προσωπική του θεραπεία. Πρόκειται, ἑπομένως, γιά ἕναν νέου τύπου ἀνθρωποκεντρικό θεραπευτή, πού στοχεύει στήν ἀνάδειξη τοῦ “Προσώπου”, ἔναντι τοῦ Ρόλου.

Ἀκριβῶς αὐτή ἡ στάση του, νά περιορίζει τή σημαντικότητα τοῦ δικοῦ του ἔργου καί να στοχεύει στήν ἐνδυνάμωση τῆς ὁμάδας, εἶναι πού τόν διαφοροποιεῖ ἀπό κάθε ἄλλον θεραπευτή καί ἀποτελεῖ τό μέγιστο ἐγχείρημα τῆς σύνθετης ἀποστολῆς του. Υἱοθετεῖ μια στάση ἰσορροπίας διατηρώντας τήν ταυτόχρονη θέαση, ἀπό τή θέση τοῦ μέλους καί τή θέση τοῦ παρατηρητῆ, ὅλων τῶν Δυναμικῶν πού ἀναπτύσσονται ἐντός τῆς ὁμάδας καί περιλαμβάνουν ἀκόμη καί τή δική του ἐπιρροή, ἐνῷ παράλληλα καλλιεργεῖ ἕνα κλῖμα ἔρευνας στήν ὁμάδα, ὡς μοντέλο συμπεριφορᾶς (Behr and Hearst, 2005). Ἀρωγός καί καθοδηγητής, δέκτης καί πομπός εἶναι οἱ προσαρμοσμένες ἰδιότητες πού ἐκφράζει ὁ συντονιστής, ἀκόμη καί μέσα ἀπό μιά φαινομενική διάθεση καί στάση ἀναμονῆς, μιά μέ κάθε τρόπο ἀποδοχή τῆς ὁμαδικῆς θεραπευτικῆς διαδικασίας.

Ἡ κατάλληλη καί ἐξειδικευμένη ἐκπαίδευση τοῦ Συντονιστῆ προσδιορίζει τήν ἐπάρκειά του γιά τήν ἀνταπόκριση στόν ἀπαιτητικό του ρόλο. Ἡ ἐκπαιδευτική δομή ὀφείλει να ἐξασφαλίζει τήν κατάλληλη προετοιμασία τοῦ θεραπευτῆ. Τό περιεχόμενο τῆς ἐκπαίδευσης χρειάζεται νά ἀντανακλᾶ τό κῦρος καί τή σοβαρότητα τῆς ὁμαδικῆς θεραπευτικῆς μεθόδου πού ἀντιπροσωπεύει· νά συνυπάρχουν ἡ ἐμπειρία, ἡ κλινική ἄσκηση, γιά τή διαφύλαξη τῶν στόχων τοῦ Ἰνστιτούτου ἐκπαίδευσης, καθώς καί ἡ ὁριοθέτηση καί ἡ ἰσχυροποίηση τῶν μελλοντικῶν συντονιστῶν Ἀναλυτικῶν ὁμάδων.

Ἡ καλή προετοιμασία, γιά τήν ἀνταπόκριση στόν σύνθετο ρόλο τοῦ Συντονιστῆ, προϋποθέτει ἕναν συνδυασμό:

α. Άτομικῶν ἱκανοτήτων καί δεξιοτήτων πού τόν σθεναροποιοῦν ὡς “Πρόσωπο”

β. Γνώσεων τῶν Ὁμαδικῶν Ψυχοδυναμικῶν, τῆς Ψυχαναλυτικῆς θεωρίας, τῆς Ψυχιατρικῆς, τῆς Ψυχολογίας

γ. Κατάλληλης καί ἐξειδικευμένης ἐκπαίδευσης, μέ σκοπό νά ἀναπτύξει ἱκανότητες σύνθεσης, ἐνσυναίσθησης, διάκρισης, ἐπιτρεπτικότητας, συνέπειας, ὑποστηρικτικῆς διάθεσης, ἀξιοπιστίας, οὐδετερότητας, ἑτοιμότητας καί, κυρίως, ἀνοικτή διάθεση καί σεβασμό στήν ἰσοτιμία.

δ. Καλῆς ἀντίληψης τοῦ ἐσωτερικοῦ καί ἐξωτερικοῦ περιβάλλοντος, τῶν Matrix, ἐντός τῶν ὁποίων ἐπισυμβαίνουν οἱ συνεδρίες.

ε. Ἱκανότητας διαχείρισης τῶν ἀπρόσμενων ἐξελίξεων, σταθερό ἐνδιαφέρον γιά να ἀναζητεῖ τά γεγονότα, ἀνθεκτικότητα στό νά ἀπορροφᾶ καί προετοιμασία γιά να ξεκινάει κάθε φορά ἀπό τήν ἀρχή.

Ὁ Ἰ.Κ. Τσέγκος ἐπισημαίνει ὅτι πολλές φορές ὁ Συντονιστής εἶναι προτιμότερο νά μην κατανοεῖ, ὥστε νά ἀποφεύγεται κάθε εἴδους χειραγώγηση καί κυριαρχία ἀπό τήν πλευρά του. Εἶναι προτιμότερο νά ἐπιδιώκει τή συνεργασία σέ ἰσότιμο ἐπίπεδο, νά ἔχει σεμνότητα καί κουράγιο νά ἡγεῖται, ὅταν τό ἀπαιτοῦν οἱ συνθῆκες, καί νά ἔχει Κοινωνική Εὐθύνη (Τσέγκος, 1985).

Στό Ἰνστιτοῦτο Ὁμαδικῆς Ἀνάλυσης Ἀθηνῶν, οἱ ὑποψήφιοι ψυχαναλυτές ὁμάδας ἐκπαιδεύονται στήν κατανόηση καί ἀποσαφήνιση θεμελιωδῶν ἐννοιῶν ὅπως ἡ ἔννοια τοῦ Προσώπου, ἡ ἐναλλαγή τῶν ρόλων, τό σθένος, ἡ ἐνεργή συμμετοχή στή θεραπεία σέ ποικίλες ὁμάδες Ὁμαδικοκοαναλυτικοῦ τύπου καί στή Θεραπευτική Κοινότητα. Σταδιακά, οἱ ἐκπαιδευόμενοι διαφοροποιοῦνται ὡς πρόσωπα καί ἐξελίσσονται ὡς θεραπευτές, καθώς τούς προσφέρονται εὐκαιρίες διαλογικοῦ καθρεφτίσματος καί γνώσης Ἑαυτοῦ (Foulkes, 1964).

Ἡ διαφοροποίηση στό σχετίζεσθαι καί οἱ νέες ὁμαδικές σχέσεις συντελοῦν στην προσωπική ὡρίμαση καί διαφοροποίηση τοῦ μελλοντικοῦ συντονιστῆ. Παρά τίς ἀρχικές δυσκολίες νά ἐμπιστευθεῖ τίς ὁμάδες, ἐπέρχεται σταδιακά μεγαλύτερη ἀσφάλεια, ἐμπιστοσύνη καί συναισθηματική κάλυψη μέ ἀποτέλεσμα τήν ἀποκάλυψη τοῦ συνεκτικοῦ ἑαυτοῦ του. Ἀκόμη καί σχόλια ἀρνητικά καί κρίσεις, μέσα ἀπό τήν ἐσωτερίκευσή τους καί τήν ματαίωση τῶν προγενέστερων ναρκισσιστικῶν ἀναγκῶν, ὁδηγοῦν στήν αὐτοπεποίθηση καί τήν αὐτοεκτίμηση (Κουνέλη, 1989).

Συμπερασματικά, ὁ ρόλος τοῦ Συντονιστῆ στήν Ὁμαδική Ἀνάλυση βρίσκεται σέ μια διαρκῆ διαδικασία διερεύνησης, ἀναζήτησης, ἐπαλήθευσης ἀλλά καί ἐξέλιξης. Τό ἔργο του δέν σταματᾶ σέ μία λέξη, δέν περιγράφεται σέ μία διαδικασία, καθώς δέν σταματᾶ ποτέ να διευρύνει ἀλλά καί νά ἐπαναπροσδιορίζει τά προσωπικά του ὅρια. Σέ αὐτή τή βάση, ὅπως μᾶς ἔχει κληροδοτηθεῖ ἀπό τούς πρωτοπόρους καί τούς συνεχιστές τῆς Ὁμαδικῆς Ἀνάλυσης, τῆς ὑπεύθυνης ἀνταπόκρισης στίς ἀπαιτήσεις αὐτοῦ τοῦ σύνθετου ἔργου, χρειάζεται νά διαμορφώνουμε τό ἐπαγγελματικό μας στίγμα, ὅλοι ὅσοι ἐπιδιώκουμε νά ἀσκήσουμε τόν ρόλο τοῦ Συντονιστῆ. Μόνον ἔτσι ἡ προσπάθεια, οἱ κόποι, οἱ ἀνυπέρβλητες ἐνίοτε δυσκολίες, πού συναντοῦν Συντονιστής καί μέλη τῆς Ὁμάδας, θα μεταφρασθοῦν σέ συναίσθημα πραγμάτωσης μιᾶς ἀληθινῆς ἀλλαγῆς.

Γιῶργος Γιουκάκης, Ἐπόπτης